Lokaal preventiebeleid

Een lokaal preventief gezondheidsbeleid is een essentieel onderdeel van het bredere Vlaamse preventief gezondheidsbeleid. Het speelt in op de specifieke gezondheidsnoden van een regio en heeft een directe, langdurige impact op de bevolking. Lokale besturen staan dicht bij de burger en kunnen via hun bevoegdheden en beleid concreet bijdragen aan een gezonde samenleving. Ze kunnen gericht beleid voeren voor een gezonde woon-, speel-, school-, werk- en zorgomgeving. Daarnaast dragen ze bij aan het realiseren van duurzame ontwikkelingsdoelstellingen en het verkleinen van sociale gezondheidsongelijkheid.

Een lokaal preventief gezondheidsbeleid zorgt ervoor dat preventieve acties geen losse initiatieven blijven, maar structureel worden ingebed in het gemeentelijke beleid. Dit garandeert continuïteit en impact op lange termijn.

Door te investeren in een lokaal preventief gezondheidsbeleid streven we in Vlaanderen naar gezondere inwoners met minder chronische ziekten en met hogere levenskwaliteit, naar meer welzijn en cohesie in de buurt en naar lagere ziekte uitgaven op lange termijn door gezondheidsproblemen te voorkomen.  

Lokale besturen spelen een unieke en essentiële rol in het Vlaamse preventief gezondheidsbeleid omdat ze:

• Inspelen op lokale gezondheidsnoden door gebruik te maken van data (zoals de Gemeente- en Stadsmonitor, omgevingsanalyses, enz.).
• Dicht bij de burger staan, waardoor preventie-initiatieven laagdrempelig en toegankelijk worden.
• Een brug vormen tussen het Vlaamse beleid en de bevolking, en zo gezondheidsdoelstellingen concreet vertalen naar de lokale context.
• Beleidsplannen uitwerken over verschillende sectoren heen, wat samenwerking en ‘Health in All Policies’ (HiAP) stimuleert tussen organisaties en voorzieningen.
• Concrete bevoegdheden hebben om beslissingen te nemen die een directe impact hebben op de gezondheid van inwoners in steden en gemeenten. 

Door preventie lokaal te verankeren en samenwerkingen te versterken, kan een gemeente of stad een cruciale rol spelen in het bevorderen van de gezondheid en het welzijn van haar inwoners.

Lokale besturen hebben de mogelijkheid om een kwaliteitsvol preventief gezondheidsbeleid te voeren dat complementair is aan het Vlaamse beleid. Veel gemeenten en steden hebben al ervaring met projectmatige acties rond preventieve gezondheid, maar om een blijvende impact te realiseren, is het belangrijk om deze initiatieven structureel te verankeren in een breder beleid. Dit kan met de kadermethodiek ‘Gezonde Gemeente’, die door het Vlaams Instituut Gezond Leven is ontwikkeld. De methodiek biedt een houvast om een kwaliteitsvol gezondheidsbeleid uit te bouwen. In de Vlaamse gezondheidsdoelstelling is dit concept verankerd. Elke gemeente kan binnen deze Vlaamse gezondheidsdoelstelling een eigen beleid op maat ontwikkelen, gebaseerd op lokale noden, behoeften en prioriteiten. Gezondheidsmakers en Gezond in Brussel coachen lokale besturen om deze kadermethodiek te implementeren.

Een lokaal bestuur kan via het lokaal sociaal beleid bijdragen aan een omgeving die een gezonde levensstijl stimuleert. Dit kan onder andere door:

• Publieke ruimtes zo in te richten dat ze beweging en sociale interactie bevorderen.
• Investeringen in sportinfrastructuur en beweegvriendelijke buurten.
• Gezonde huisvesting en zorgzame buurten te ondersteunen.
• Preventieve acties op te zetten binnen het concept ‘Gezonde Gemeente’.

Verder kunnen lokale besturen samenwerken met scholen, zorginstellingen en verenigingen rond gezondheid en inwoners sensibiliseren via gemeentelijke communicatiekanalen. Door samen te werken met verschillende gemeentediensten en partners – ook buiten de sectoren gezondheid en welzijn – kunnen lokale besturen een integrale aanpak hanteren (Health in All Policies). Dit leidt tot een effectiever en breder gedragen gezondheidsbeleid.  

De Vlaamse overheid ondersteunt lokale besturen bij het uitwerken en implementeren van een preventief gezondheidsbeleid via Gezondheidsmakers en Gezond in Brussel (voorheen de Logo’s). Deze organisaties bieden:

• Advies en expertise rond gezondheidsbevordering en ziektepreventie.
• Vorming en materialen op maat van lokale besturen.
• Begeleiding bij beleidsplanning en de uitwerking van concrete actieplannen.
• Netwerkvorming om partners en middelen samen te brengen.

Gemeenten die samenwerken rond preventieve gezondheid kunnen in aanmerking komen voor subsidies om een intergemeentelijke preventiewerking uit te bouwen. Gezondheidsmakers ondersteunen de intergemeentelijke preventiewerkers. De concrete voorwaarden worden vastgelegd in een besluit van de Vlaamse Regering.  

Lokale besturen kunnen zelf methodieken, materialen en diensten vinden op www.preventiemethodieken.be. Deze databank bevat preventiemethodieken voor verschillende levensdomeinen (gezin, onderwijs, werk, vrije tijd…) die wetenschappelijk onderbouwd en effectief zijn. 

Meer info over de Kadermethodiek Gezonde Gemeente.  

Informatie rond ondersteuning, begeleiding en advies van de Gezondheidsmakers  en Gezond in Brussel.

Informatie over de Intergemeentelijke Preventiewerking. 

Bevoegde administratie

Departement Zorg, afdeling preventief gezondheidsbeleid: preventiefgezondheidsbeleid@vlaanderen.be.   

Voor de realisatie van de Vlaamse gezondheidsdoelstelling “De Vlaming leeft gezonder in 2025” voorziet het strategisch plan in het versterken van het lokale beleid om overal te komen tot ‘gezonde gemeenten’, het meer inzetten op terreinwerk en in initiatieven om de sociale ongelijkheid in preventie te verminderen.

Op 5 april 2019 (herwerkte versie op 17 mei 2024, die ingaat op 1 januari 2025) keurde de Vlaamse Regering een besluit goed dat het besluit van de Vlaamse regering van 30 januari 2009 betreffende de Logo’s wijzigt en een structurele ondersteuning van intergemeentelijke preventiewerkingen mogelijk maakt.
Momenteel zijn er in Vlaanderen een 45 intergemeentelijke preventiewerkingen actief.

Een financiële ondersteuning voor lokale besturen

Er wordt 1,5 miljoen euro vrijgemaakt om lokale besturen een financiële stimulans te geven als ze samen met ten minste één aanpalende gemeente binnen een eerstelijnszone, een lokale preventiewerking uitbouwen. Het bedrag van de subsidie bedraagt 3.000 euro per gemeente, vermeerderd met een bedrag per inwoner. Het aantal inwoners dat in aanmerking komt voor subsidie wordt ‘gewogen’. Dit betekent dat inwoners die recht hebben op een verhoogde tegemoetkoming in het kader van het RIZIV, dubbel worden geteld. Het bedrag per gewogen aantal inwoners bedraagt 0,08 euro. Het subsidiebedrag wordt jaarlijks geïndexeerd (sinds 2019).

Aan die bijkomende gereglementeerde subsidie zijn voorwaarden verbonden: de samenwerkende gemeenten voorzien elk zelf in een cofinanciering die minstens even groot is als die van de Vlaamse Gemeenschap, en engageren zich om met de voorziene subsidie en de eigen inbreng, personeel in te zetten voor de lokale preventiewerking.

De intergemeentelijke preventiewerker

De taken van de intergemeentelijke preventiewerker bestaan er in bij te dragen tot het realiseren van de beleidsdoelstellingen van het Vlaamse preventieve gezondheidsbeleid en van de Vlaamse gezondheidsdoelstellingen in het bijzonder door methodieken toe te passen (zie: www.preventiemethodieken.be(dit is een externe link)). De gemeenten kiezen zelf op welke preventiethema’s ze prioritair inzetten.

De gemeenten stellen een beheerder voor de intergemeentelijke preventiewerking; de gemeenten in het samenwerkingsverband bepalen autonoom waar de preventiewerker tewerkgesteld wordt. De gemeenten kunnen zelf het werkgeverschap opnemen, of ze kunnen dit toewijzen aan een andere organisatie. Ook de standplaats van de preventiewerker wordt binnen de samenwerkingsverband overeengekomen. Gemeenten bepalen ook zelf welk profiel ze gebruiken in termen van opleiding en anciënniteit, zolang het gaat om personen met de nodige competenties op het gebied van preventie.
De intergemeentelijke preventiewerking kan rekenen op Gezondheidsmakers voor een gedegen inhoudelijke ondersteuning.

Lokale besturen die een subsidie willen ontvangen voor hun intergemeentelijke preventiewerking moeten dit melden bij het Departement Zorg en de nodige informatie bezorgen via dit formulier: Engagementsverklaring Lokale Preventiewerkingdoc bestand178.4kb.  Gezondheidsmakers kan hierbij ondersteuning bieden.
Meer informatie is te verkrijgen via preventiefgezondheidsbeleid@vlaanderen.be. 
 
De liaison is:
Bert Mostien: bert.mostien@vlaanderen.be – 0472 24 77 99

1. Wat is het verschil tussen het preventiewerk van de Gezondheidsmakers (= Logo Vlaanderen) en dat van de intergemeentelijke preventiewerker?
   
   De Gezondheidsmakers

• werken proactief naar de verschillende preventieorganisaties in hun werkingsgebied;
• maakt preventieorganisaties wegwijs in alle preventiemethodieken;
• moedigt preventieorganisaties aan de preventiemethodieken toe te passen binnen hun eigen werking en beleid;
• verwijst door naar de intergemeentelijke preventiewerking of ander terreinwerk indien een preventieorganisatie interesse heeft;
• neemt de eerstelijnsfunctie op binnen het medisch milieukundig netwerk voor milieugerelateerde gezondheidsproblemen;
• kan de preventieorganisaties binnen de verschillende settings ondersteunen en begeleiden bij het uitwerken en opvolgen van hun preventieve gezondheidsbeleid;
• binnen de setting Lokale Besturen zijn de Gezondheidsmakers het eerste aanspreekpunt. Via de kadermethodiek Gezonde Gemeente wordt het volledige preventieve gezondheidsbeleid, via één stem en visie, meegenomen naar de setting.
  
  De intergemeentelijke preventiewerker
• werkt vraaggestuurd voor een lokaal bestuur en in functie van lokale noden en behoeften;
• werkt rechtstreeks naar doelgroepen/levensdomeinen of settings;
• fungeert als trekker voor initiatieven binnen de lokale context en lokale netwerkvorming;
• werkt zeer laagdrempelig, dichtbij en ingebed in de gemeente, de gemeentelijke structuur en de lokale organisatie
• levert gratis dienstverlening, of tegen een lage, transparante prijs, zonder wachttijden
• wordt ondersteund door de Gezondheidsmakers.
   

2. Zullen de lokale besturen ook inhoudelijk ondersteund worden als zij een preventiewerker in dienst nemen? 

Er wordt een degelijke ondersteuningsstructuur voorzien. De Gezondheidsmakers hebben nu al de opdracht om lokale besturen te ondersteunen in hun uitbouw van een gezondheidsbeleid. Afhankelijk van de lokaal gekozen gezondheidsthema’s kunnen andere partners (organisaties met terreinwerking en partnerorganisaties) in het ondersteuningstraject betrokken worden door de Gezondheidsmakers.  Zo kan bijvoorbeeld voor het thema drug- en alcoholpreventie (en vroeginterventie) een beroep gedaan worden op de CGG-preventiewerkers voor inhoudelijke ondersteuning.