Preventie en diagnose van urineweginfecties bij bewoners van WZC (zonder urinaire katheter)

Een urineweginfectie (UWI) wordt veroorzaakt door (darm) bacteriën die opstijgen vanuit de urinebuis (urethra) en zich vervolgens vermenigvuldigen in de urine in de blaas. Verder kunnen ze via de urineleiders (ureters) opstijgen naar de nieren en daar een nierbekkenontsteking (pyelonefritis) en uiteindelijk een infectie in de bloedstroom (sepsis) veroorzaken.

Opgelet: 
De aanwezigheid van bacteriën in de urine wijst niet automatisch op een urineweginfectie. Bij meer dan één op de drie bewoners van een woonzorgcentrum en bij de meerderheid van bewoners met een blaaskatheter is dit perfect normaal. Bacteriën (en witte bloedcellen) kunnen bij ouderen vaak in de blaas leven zonder enige symptomen of ziekte te veroorzaken. Dit noemt men een asymptomatische bacteriurie.

Typische urinaire symptomen:  

• (Toegenomen) dysurie: pijn bij plassen  
• Recent ontstane suprapubische pijn (pijn vlak boven schaamstreek) of gevoeligheid en/of flankpijn
• (Toegenomen) pollakisurie: vaker plassen dan voordien  
• (Toegenomen) mictiedrang: plots en sneller moeten plassen dan voordien
• (Toegenomen) urine-incontinentie
• Zichtbare urethrale pusafscheiding

Systemische symptomen:    

Infectie-suggestieve symptomen  

• Koorts (≥ 38°C) of hypothermie ( 35°C)
• Koude rillingen

   
Atypische, minder suggestieve symptomen  

• Duidelijk delier 
• (Toegenomen) agitatie
• Algemene malaise of verzwakking
• Macroscopische hematurie: bloed in de urine

Heeft de bewoner...  

• 2 of meer typische urinaire symptomen  
• 1 zeer hinderlijk, typisch urinair symptoom  
• 1 typisch urinair symptoom  in combinatie met minstens 1  systemisch symptoom    

… dan is het tijd om een  urinecultuur te doen.

Dit doe je steeds vóór je een behandeling opstart.

Opgelet: 
Veranderde kleur, geur en/of uitzicht van de urine zijn geen symptomen van een urineweginfectie, maar eerder een aanleiding om dehydratatie te verdenken. Bij de aanwezigheid van zichtbaar bloed in de urine moet ook aan andere oorzaken gedacht worden.

1. Cultuur

Bij symptomen wordt een cultuur op een urinestaal aanbevolen aangezien bij
ouderen een grotere verscheidenheid aan bacteriën kan voorkomen. Daarbij wordt eveneens een antibiogram bepaald dat toelaat het meest efficiënte antibioticum voor te schrijven.

Afname van een urinestaal bij bewoners:

1. Voer eerst een intiem toilet uit.
2. Vang midstream urine op in een steriel recipiënt. Indien onmogelijk: voer bij voorkeur een eenmalige katheterisatie uit. Indien ook onmogelijk: gebruik een condoomkatheter of vang urine op in een steriel recipiënt. Neem nooit urine uit de bedpan!
3. Bewaar het urinestaal in de koelkast (2-8°C) gedurende max. 24u, tot ophaling door labo.

2. Dipstick

Aangezien bacteriën vaak in de urine van ouderen voorkomen is een urine dipstick niet geschikt om een UWI vast te stellen. Bij een negatief resultaat kan een UWI quasi worden uitgesloten. Een positief resultaat daarentegen kan een UWI niet voorspellen. Het gebruik van urine dipsticks leidt vaak onnodig tot frequenter gebruik van antibiotica.

• Een behandeling wordt enkel opgestart bij symptomen en in combinatie met een positieve cultuur. Niet enkel op basis van een positief urine dipstick resultaat of een positieve urinecultuur.
• Indien mogelijk wordt gewacht met het opstarten van de behandeling tot het resultaat van de urinecultuur en het antibiogram gekend is. Het antibiogram geeft de gevoeligheid voor bepaalde antibiotica van de
  gekweekte bacteriën weer. Indien men niet kan wachten, moeten de meest recente richtlijnen gevolgd worden. Deze kunnen aangepast worden aan de individuele patiënt op basis van de nierfunctie, allergieën, enzovoort. Van zodra het antibiogram gekend is, kan de opgestarte behandeling hieraan aangepast worden.
• Bij blijvende symptomen of ernstige ziekte is een advies van een infectioloog of uroloog aangewezen.

• Dehydratie kan de aanzet zijn van een urineweginfectie. In dit geval wordt er meer vocht verloren dan ingenomen. Dit herkennen en voorkomen is belangrijk in de preventie van urineweginfecties. Zorg er dus steeds voor dat bewoners voldoende vocht innemen, rekening houdend met de individuele gezondheidstoestand (zoals hartfalen, nierfunctie, ...).
• Vaginale hormoontherapie (oestrogenen) kan overwogen worden indien niet tegenaangewezen.
• Profylaxe door gebruik van vitamine C of probiotica wordt afgeraden.

• Het preventief behandelen van wederkerende urineweginfecties met antibiotica verhoogt de kans op bijwerkingen en veroorzaakt antibioticaresistentie.
• De preventieve werking van voedingssupplementen zoals veenbessen is nog onvoldoende bewezen.

Heb je inhoudelijke vragen over urineweginfecties of vragen over de campagne? Contacteer het lokale Host. Heb je een vraag over het campagnemateriaal of onder welke lokale Host je WZC hoort, contacteer zorginfecties@vlaanderen.be