Humaan papillomavirus (HPV)

HPV komt heel veel voor. Meestal verdwijnt het virus weer vanzelf uit je lichaam zonder dat je het merkt. Maar soms kan HPV kanker veroorzaken. Baarmoederhalskanker komt het meeste voor. Maar HPV kan ook kanker veroorzaken in de mond, keel, anus of schaamlippen, zowel bij meisjes als bij jongens. 

Symptomen

HPV-infecties veroorzaken meestal geen zichtbare symptomen. Je kunt heel lang met een HPV-infectie rondlopen zonder dat je het merkt.  

• Wanneer het virus de baarmoederhals schaadt, kan dit leiden tot verkleurde afscheiding of lichte bloedingen van de vagina. Baarmoederhalskanker kan via een uitstrijkje opgespoord worden.
• Andere vormen van kanker door HPV, zoals anale of keelkanker, worden moeilijker opgespoord.
• Sommige HPV-types veroorzaken genitale wratten (wratten op de penis of schaamplippen).

Verspreiding

HPV wordt voornamelijk overgedragen via intiem of seksueel contact. Dit hoeft niet altijd penetratie te zijn. Het virus kan ook via huid-op-huidcontact, vooral in de schaamstreek, worden overgedragen.

• Het gebruik van een condoom kan het risico op besmetting verkleinen, maar biedt geen volledige bescherming tegen HPV.
• Een groot deel van de seksueel actieve mensen zal ooit met HPV besmet raken zonder het te weten, zowel jongens als meisjes. 

Het HPV-vaccin werkt het best als je het krijgt voordat je seksueel actief bent. Vaccinatie is de meest effectieve manier om je te beschermen tegen de gevaarlijkste types van HPV, die verschillende soorten kanker kunnen veroorzaken.  

In Vlaanderen wordt het HPV-vaccin Gardasil 9® aangeboden. Dit vaccin beschermt tegen 9 veelvoorkomende types van het virus en beschermt tegen ongeveer 90% van de gevallen van baarmoederhalskanker. 

2 van deze types, HPV 16 en 18, veroorzaken 74% van de gevallen in Europa, terwijl de andere 5 types (HPV 31, 33, 45, 52 en 58) wereldwijd bijna 20% van de gevallen veroorzaken. Door je te laten vaccineren met dit vaccin verklein je het risico op baarmoederhalskanker sterk.

Basisvaccinatie

De HPV-vaccinatie maakt deel uit van het gratis basisvaccinatieschema voor kinderen: 

• Meisjes en jongens in het 1^e jaar van het secundair onderwijs (of van dezelfde leeftijd in het buitengewoon onderwijs) kunnen de HPV-vaccinatie op school krijgen. Dit gebeurt via het Centrum voor Leerlingenbegeleiding (CLB).
• Je kan de vaccinatie ook krijgen bij je huisarts. 
• De volledige vaccinatie bestaat uit 2 prikken met een tussenperiode van 6 maanden.

Inhaalvaccinatie

Als je het vaccinatiemoment in het 1^e jaar secundair onderwijs wegens omstandigheden hebt gemist, kan je tot en met 3^e jaar secundair onderwijs een gratis inhaalvaccinatie krijgen via het CLB of bij je huisarts.

Ben je ouder? Bespreek dan met je arts of een vaccinatie voor jou aangewezen is. 

Kostprijs

• De HPV-vaccinatie is gratis voor jongeren in het 1^e tot en met het 3^e jaar secundair onderwijs (of van dezelfde leeftijd in het buitengewoon onderwijs).
• Tot en met 18 jaar krijg je een deel van de kosten terugbetaald als je het vaccin met een doktersvoorschrift koopt bij de apotheek. 
• Als je ouder bent dan 18 jaar is er geen terugbetaling voorzien.
• Als je je laat vaccineren bij je huisarts, is het vaccin gratis maar betaal je mogelijks voor de consultatie. 

Omdat het vaccin niet tegen alle types HPV beschermt, blijven andere voorzorgsmaatregelen belangrijk.

• Je kan je laten screenen op HPV via het Bevolkingsonderzoek Baarmoederhalskanker. Sinds 1 januari 2025 is de werking hiervan gewijzigd. Je maakt nog steeds een afspraak bij je huisarts of gynaecoloog om een uitstrijkje te laten nemen maar de tijd tussen 2 uitstrijkjes wordt bepaald door je leeftijd.
  • Ben je tussen 25 en 29 jaar? Je ontvangt elke 3 jaar een uitnodiging van het Centrum voor Kankeropsporing. In het labo wordt het uitstrijkje eerst onderzocht op de aanwezigheid van afwijkende cellen. Alleen als er afwijkende cellen worden gevonden, wordt hetzelfde staal onmiddellijk getest op de aanwezigheid van humaan papillomavirus (HPV). 
  • Ben je tussen 30 en 64 jaar? Je ontvangt elke 5 jaar een uitnodiging van het Centrum voor Kankeropsporing. In het labo wordt het uitstrijkje eerst onderzocht op de aanwezigheid van HPV. Alleen als er HPV gevonden wordt, wordt hetzelfde staal onmiddellijk getest op de aanwezigheid van afwijkende cellen. Het onderzoek van afwijkende cellen is dan ook volledig terugbetaald.
• Veilig vrijen blijft essentieel om je te beschermen tegen HPV en andere seksueel overdraagbare aandoeningen (SOA). Condooms verkleinen het risico op HPV en beschermen tegen andere soa’s, maar bieden geen volledige bescherming tegen HPV.

Er is geen specifieke behandeling voor een HPV-infectie. Daarom is het belangrijk om preventieve maatregelen te nemen om een infectie te voorkomen.
 

Vragen over het vaccin tegen HPV

Wat als ik niet gevaccineerd ben in het eerste middelbaar?

Als je in het 1ste middelbaar geen HPV-vaccinatie hebt toegediend gekregen, kun je die nog tot en met het 3de middelbaar gratis inhalen. Als je later gevaccineerd wilt worden, moet je het vaccin zelf kopen met een voorschrift van de dokter. Tot en met 18 jaar krijg je wel een gedeeltelijke terugbetaling via de mutualiteit.

Ik heb al een vaccin gekocht bij de apotheker. Kan ik de kosten hiervoor recupereren?

Nee, enkel vaccins die door de Vlaamse overheid aan artsen worden geleverd zijn gratis. De Vlaamse overheid kan geen kosten terugbetalen die gemaakt zijn via een apotheek.  

Waar op het lichaam wordt de vaccinatie toegediend?

Het vaccin wordt bij voorkeur in de bovenarm toegediend.

Waarom moeten jongeren ingeënt worden?

De inenting is het meest effectief als je nog niet in aanraking bent gekomen met het virus. Daarom is het belangrijk om gevaccineerd te worden vóórdat je seksueel actief bent. Om deze reden krijgen meisjes en jongens de HPV-vaccinatie al op jonge leeftijd.

Kunnen jongens ook een HPV-infectie krijgen?

Ja, jongens kunnen net zo goed een HPV-infectie oplopen en doorgeven, omdat het virus via intiem contact wordt verspreid. Hoewel jongens geen baarmoederhalskanker kunnen krijgen, kunnen bepaalde HPV-types ook bij hen andere vormen van kanker veroorzaken, zoals aan de geslachtsorganen, anus en keel. Deze vormen van kanker komen minder vaak voor, maar zijn zeker niet te onderschatten. Baarmoederhalskanker is de meest voorkomende kanker die door HPV wordt veroorzaakt.

Hoeveel vaccinaties zijn er nodig?

• Ben je jonger dan 15 jaar? Dan volstaan 2 vaccinaties met een tussenperiode van 6 maanden.
• Ben je ouder dan 15 jaar? Dan wordt een schema van drie vaccinaties aanbevolen. 
  Een alternatief inhaalschema kan worden aanbevolen door de Hoge Gezondheidsraad met twee doses tussen de leeftijd van 15 tot en met 18 jaar. 

Ik ben gevaccineerd met Cervarix/ Gardasil is het nodig om mij nog extra te vaccineren met Gardasil 9?

Het is mogelijk om je extra te laten vaccineren met Gardasil 9®, dit is echter niet gratis. Het is belangrijk om te weten dat ook een vaccinatie met Cervarix® of Gardasil® al een heel goede bescherming biedt. Screening voor baarmoederhalskanker blijft wel noodzakelijk, onafhankelijk van welk vaccin je kreeg. (Cervarix®, Gardasil® of Gardasil 9®).  

Waarom heb ik twee inentingen nodig?

Na één inenting maakt je lichaam onvoldoende afweerstoffen aan om goed en langdurig beschermd te zijn tegen HPV. Bij de tweede inenting wordt de afweerreactie versterkt en ben je voldoende beschermd. Stoppen na één vaccinatie is niet gevaarlijk, maar biedt minder goede bescherming tegen het virus. Het is dus best om je vaccinatie te vervolledigen.

Beschermt het vaccin ook tegen genitale wratten?

Gardasil 9® beschermt niet alleen tegen HPV-types die baarmoederhalskanker veroorzaken, maar ook tegen de types 6 en 11, die verantwoordelijk zijn voor genitale wratten.  

Moet je eerst getest worden op besmetting met HPV voor je te laten vaccineren?

Nee, dat is niet nodig. De meeste HPV-infecties verdwijnen vanzelf. In zeldzame gevallen kan een langdurige infectie leiden tot veranderingen in de cellen van de baarmoederhals, wat later kan uitgroeien tot baarmoederhalskanker. Daarom is het belangrijk dat vrouwen vanaf 25 jaar elke 3 jaar een uitstrijkje laten nemen om eventuele afwijkingen vroeg op te sporen.

Vanaf 1 januari 2025 zal er bij vrouwen vanaf 30 jaar op het uitstrijkje eerst een HPV test uitgevoerd worden. Indien er HPV aanwezig is, zal het uitstrijkje verder onderzocht worden op afwijkende cellen. Bij vrouwen vanaf 30 jaar, zal er slechts om de 5 jaar een screening plaatsvinden indien een negatieve HPV test. 

Het uitstrijkje dat genomen wordt bij vrouwen vanaf 25 jaar, tot en met 29 jaar zal nog steeds eerst op afwijkende cellen onderzocht worden, alvorens eventuele HPV testing. Deze screening blijft om de 3 jaar.  

Moet ik wachten tot na mijn eerste menstruatie om mij te laten vaccineren tegen HPV?

Nee, dat is niet nodig. Menstruaties hebben niets te maken met HPV-infecties. Het vaccin Gardasil 9® is bovendien geen hormonaal product. Het heeft dan ook geen effect op de start van je menstruaties. 

Vragen over het virus

Hoe ernstig is een HPV-infectie?

Meestal is een HPV-infectie niet gevaarlijk en ruimt je afweersysteem het virus zelf op. Blijft het virus echter te lang in je baarmoederhals, dan kunnen er afwijkende cellen ontstaan. Vaak verdwijnen deze afwijkingen vanzelf, maar soms kunnen ze zich verder ontwikkelen en kan dit leiden tot baarmoederhalskanker.

Is het mogelijk om HPV te krijgen zonder seks?

HPV wordt overgebracht door intiem en seksueel contact. Dit hoeft niet per se vrijen te zijn, het virus kan ook door huid-op-huidcontact worden overgedragen, vooral in de schaamstreek, maar ook via je handen en vingers. Meer dan 80% van de mensen die seksueel actief is, heeft wel eens een HPV-infectie gehad. Condooms verminderen de kans op besmetting maar beschermen je niet volledig tegen een HPV-infectie.

Vragen over baarmoederhalskanker

Wat is baarmoederhalskanker?

Baarmoederhalskanker is een kwaadaardig gezwel dat in de baarmoederhals ontstaat. Alleen vrouwen kunnen de ziekte krijgen. De baarmoederhals is het onderste deel van de baarmoeder dat overgaat in de vagina.  

Hoe vaak komt baarmoederhalskanker voor?

In Vlaanderen krijgen elk jaar ongeveer 350 vrouwen baarmoederhalskanker. Het is na borstkanker de tweede meest voorkomende kanker bij vrouwen tussen 15 en 44 jaar in België, en de zevende meest voorkomende kanker bij vrouwen in het algemeen.

Zijn er andere oorzaken van baarmoederhalskanker dan HPV-infectie?

Er bestaan vormen van baarmoederhalskanker die negatief testen voor HPV. Bepaalde factoren, zoals roken, kunnen het risico op baarmoederhalskanker verhogen. Het verband tussen HPV en baarmoederhalskanker werd in de jaren zeventig aangetoond. Harald zur Hausen ontving in 2008 de Nobelprijs voor deze ontdekking.

Hoelang duurt het voordat je baarmoederhalskanker krijgt?

Er kan meestal 10 tot 15 jaar verstrijken tussen de besmetting met HPV en de ontwikkeling van baarmoederhalskanker.

Kun je na de inenting nog baarmoederhalskanker krijgen?

Ja, dat kan, maar de kans is veel kleiner. Het vaccin beschermt tegen de  belangrijkste HPV-types die verantwoordelijk zijn voor baarmoederhalskanker. Ongeveer 10% van de gevallen wordt veroorzaakt door andere HPV-types waartegen het vaccin niet beschermt.

Is een uitstrijkje nog nodig?

Ja, dat is nog steeds belangrijk. Van je 25e tot je 64e word je om de drie jaar uitgenodigd om een uitstrijkje te laten nemen. Zo kan je mogelijk zien of je afwijkende cellen in je baarmoederhals hebt die kunnen veranderen in een voorstadium van kanker, voor dat je er zelf iets van merkt. De HPV-inenting beschermt niet voor 100% tegen baarmoederhalskanker. Als je gevaccineerd bent, is je kans op baarmoederhalskanker echter veel kleiner, maar het blijft belangrijk om regelmatig een uitstrijkje te laten nemen. 

Vanaf 1 januari 2025 zal er bij vrouwen vanaf 30 jaar op het uitstrijkje eerst een HPV test uitgevoerd worden. Indien er HPV aanwezig is, zal het uitstrijkje verder onderzocht worden op afwijkende cellen. Bij vrouwen vanaf 30 jaar, zal er slechts om de 5 jaar een screening plaatsvinden indien een negatieve HPV test. 

Het uitstrijkje dat genomen wordt bij vrouwen vanaf 25 jaar, tot en met 29 jaar zal nog steeds eerst op afwijkende cellen onderzocht worden, alvorens eventuele HPV testing. Deze screening blijft om de 3 jaar.  

>> Meer info over het bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker.

Vragen over bescherming

Hoe lang ben ik beschermd na vaccinatie?

Na vaccinatie ben je minstens 10 jaar beschermd. Waarschijnlijk blijven de afweerstoffen zelfs veel langer in je lichaam. Hoe langer het vaccin bestaat, hoe beter we weten hoelang de bescherming precies duurt.

Moet je je na de twee prikken opnieuw laten vaccineren?

Dat is nog niet zeker. Onderzoek moet uitwijzen hoe lang HPV-vaccinatie je beschermt. Voor nu is 10 jaar zeker, en het is waarschijnlijk dat de bescherming veel langer meegaat.  

Beschermt de inenting ook tegen andere seksueel overdraagbare infecties (SOI)?

Nee, de inenting beschermt alleen tegen de HPV-types die baarmoederhalskanker veroorzaken en tegen twee types die genitale wratten kunnen veroorzaken. Het beschermt niet tegen andere SOI's zoals chlamydia, hepatitis B of hiv (het virus dat aids veroorzaakt). Veilig vrijen blijft dus belangrijk.

Vragen over seks en HPV

Wordt het HPV-virus enkel overgedragen tijdens seks?

HPV wordt niet alleen overgedragen door seksuele handelingen, maar ook door huid-op-huidcontact in de schaamstreek, of via handen en vingers.

Heeft het zin om mij te laten vaccineren als ik al gezoend heb?

Ja, zoenen wordt niet beschouwd als een seksuele handeling.

Heeft het zin om mij te laten vaccineren als ik al seks gehad heb?

Ja, als je nog niet met HPV besmet bent, is vaccinatie nuttig. Heb je weinig seksueel contact gehad, dan is de kans op een infectie kleiner. Als je al vaker seks hebt gehad, is de kans groter dat je het virus hebt opgelopen, waardoor vaccinatie minder effectief is.

Moet ik mij laten vaccineren als ik altijd een condoom gebruik?

Ja, condooms bieden geen volledige bescherming tegen het virus dat baarmoederhalskanker veroorzaakt. Vaccinatie is altijd verstandig.

Heeft het zin om mij te laten vaccineren als ik als meisje op meisjes val?

Ja, je kunt het virus ook krijgen door seks met meisjes.

Ik heb al jaren hetzelfde vriend(in). Kan ik toch baarmoederhalskanker krijgen?

Ja, het is mogelijk dat je al eerder besmet bent geraakt met het virus zonder het te weten. Baarmoederhalskanker ontstaat vaak pas na 10 jaar of langer.

Ik heb nog geen vriend(in). Moet ik mij nu al laten vaccineren?

Ja, het is verstandig om je te laten vaccineren, zelfs als je nog geen seksueel actieve partner hebt. De vaccinatie werkt het best als je deze krijgt vóórdat je risico loopt op een HPV-infectie, zoals bij het starten van seksuele contacten.

Is veilig vrijen nog nodig als je gevaccineerd bent tegen HPV?

Ja, het vaccin beschermt alleen tegen enkele HPV-types die baarmoederhalskanker kunnen veroorzaken, en niet tegen alle types of andere SOI's zoals chlamydia of hiv. Veilig vrijen blijft belangrijk.

Bijwerkingen van het vaccin

Heeft de inenting bijwerkingen? 

Ja, net zoals bij andere vaccins kunnen ook deze vaccins bijwerkingen hebben. Ongeveer 80% van de gevaccineerde jongeren ervaart pijn of spierpijn in de bovenarm. Sommige mensen hebben jeuk, een rode huid of zwelling op de prikplek. Andere mogelijke klachten zijn buikpijn, misselijkheid, moeheid, hoofdpijn en koorts, maar deze zijn meestal mild en verdwijnen vanzelf. Bij 2 tot 3 op de 1000 jongeren kan het voorkomen dat ze (bijna) flauwvallen, wat meestal door spanning komt en niet door het vaccin zelf.

Kan het vaccin onvruchtbaarheid veroorzaken? 

Nee, het vaccin heeft geen invloed op je voortplantingsorganen en bevat geen hormonen, dus het kan geen onvruchtbaarheid veroorzaken.